Trung Quốc, quốc gia tiêu thụ năng lượng nhiều nhất trên thế giới, từng là “mảnh đất hứa” cho các công ty phát triển năng lượng hạt nhân nước ngoài bởi đây là nơi họ có thể giới thiệu những công nghệ mới nhất khi Bắc Kinh khởi động một chương trình xây dựng hàng loạt các lò phản ứng hạt nhân dựa trên thiết kế đến từ các quốc gia phương Tây như Pháp, Mỹ, Nga và Canada.

Nhưng sau nhiều năm bị trì hoãn, những mô hình lò phản ứng của nước ngoài như AP1000 của công ty Westinghouse, Mỹ, và EPR của Pháp dường như không thể cạnh tranh lại những công nghệ phát triển bởi các công ty nội địa, theo các chuyên gia và quan chức trong ngành.

Trung Quốc đã ký một thỏa thuận chuyển giao công nghệ với Mỹ vào năm 2006, thông qua việc AP1000 chính thức trở thành công nghệ “lõi” của chương trình năng lượng nguyên tử của quốc gia này. Trung Quốc cũng cam kết sử dụng những công nghệ tiên tiến thế hệ thứ 3 để đảm bảo an toàn cho các nhà máy sau khi một thảm họa hạt nhân đã xảy ra tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima, Nhật Bản vào năm 2011.

Tuy nhiên, cùng với thời điểm mà những mô hình AP1000 và EPR được ra mắt tại Trung Quốc hồi năm ngoái, những thiết kế đến từ các công ty nội địa cũng bắt đầu xuất hiện.

Cho dù phía Trung Quốc vẫn chưa hoàn thành lò phản ứng hạt nhân Hualong 1, các quan chức lại tỏ ra khá tự tin rằng công trình này sẽ không vấp phải những trì hoãn như những “đối thủ” của nó. Công trình hoàn toàn sẽ đáp ứng được những tiêu chuẩn an toàn cũng như chi phí.

Mô hình lò phản ứng hạt nhân Hualong 1. Ảnh: Reuters.

Bắc Kinh đã quyết định sử dụng mô hình lò phản ứng Hualong 1 cho những dự án hạt nhân mới trong vòng 3 năm tới, trước mắt là dự án xây dựng một lò phản ứng tại Chương Châu, khởi công vào cuối năm nay. Dự án này từng dự định sử dụng mô hình AP1000.

“Có quá nhiều vấn đề xảy ra với AP1000: sự trì hoãn, thiết kế thay đổi, những sự cố xảy ra với chuỗi cung ứng cũng như căng thẳng thương mại. Điều đó đã buộc Bắc Kinh phải thay đổi quyết định và Hualong 1 là sự lựa chọn thay thế”, theo Li Ning, một nhà khoa học hạt nhân, chủ nhiệm khoa năng lượng, Đại học Hạ Môn.

Ông cũng bổ sung thêm rằng quy trình cấp phép xây dựng các nhà máy hạt nhân tại Trung Quốc có thể là một lợi thế cho sự phát triển nền công nghệ nước nhà.

“Đối với trường hợp của Hualong 1, đã có tổng cộng 4 lò phản ứng hạt nhân ứng dụng mô hình này đang trong quá trình xây dựng và một trong số đó hiện ở công đoạn hoàn thiện cuối cùng. Đó là thiết kế của người Trung Quốc, do đó, sẽ không lấy gì làm khó khăn trong công tác cấp phép cho 4 dự án mới khác”, ông cho biết.

Tham vọng mang tầm quốc tế

Tham vọng mà Trung Quốc dành cho Hualong 1 thậm chí còn vươn ra tầm quốc tế. Công trình xây dựng lò phản ứng hạt nhân đầu tiên tại nước ngoài ứng dụng mô hình này đang được thi công tại Pakistan và Hualong 1 cũng đang “chạy đua” để có thể được ứng dụng tại các dự án ở Anh và Argentina.

“Hualong 1 mang tính cạnh tranh rất lớn”, theo Li Xiaoming, trợ lý tổng giám đốc Tập đoàn năng lượng hạt nhân quốc gia (CNNC), một công ty quốc doanh của Trung Quốc. “Những công nghệ của chúng tôi giờ đây có thể sánh ngang với công nghệ của Mỹ, Pháp và Nga”.

“Đây là nền tảng giúp chúng tôi có thể tồn tại và đứng vững trên trường quốc tế”, Li cho biết.

Trung Quốc hiện có 4 dự án lò phản ứng hạt nhân ứng dụng mô hình Hualong 1 đang trong quá trình xây dựng. Công trình đầu tiên nằm tại Phúc Kiến, một địa phương ven biển, thuộc khu vực đông nam Trung Quốc và dự kiến đi vào hoạt động vào cuối năm sau, về đích trước tiến độ, theo Huang Feng, thành viên hội đồng chuyên gia thuộc hiệp hội năng lượng hạt nhân Trung Quốc.

“Trung Quốc là một trong số ít các quốc gia có thể làm chủ công nghệ năng lượng hạt nhân thế hệ thứ 3, và hoàn toàn có những điều kiện cũng như lợi thế so sánh để phát triển trên quy mô lớn hơn trong tương lai và thậm chí có thể sản xuất đại trà”, ông phát biểu trong một buổi hội thảo.

Với việc Bắc Kinh hoàn toàn sẵn sàng thông qua chủ trương xây dựng 8 lò phản ứng hạt nhân/năm để có thể hiện thực hóa mục tiêu năng lượng sạch vào năm 2030 cũng như mục tiêu khí thải, tốc độ thi công sẽ là một yếu tố hết sức quan trọng, qua đó có thể đem lại nhiều lợi ích cho các doanh nghiệp nội địa.

Huang cho biết chi phí dự toán để xây dựng lò phản ứng Hualong 1 và AP1000 là tương đương nhau và kết quả còn phụ thuộc vào khả năng đẩy mạnh sản xuất theo quy mô để có thể cắt giảm giá thành, cho phép thiết kế của người Trung Quốc có thể cạnh tranh không những với các lò phản ứng hạt nhân khác, thậm chí kể cả các nhà máy nhiệt điện đốt than.

Li cho biết trong khi các dự án sử dụng thiết kế của nước ngoài vẫn có thể được xây dựng, nhưng sẽ không hợp lý khi phụ thuộc vào công nghệ đến từ nước ngoài trong khi những lò phán ứng sử dụng công nghệ nội địa cũng có độ an toàn và tin cậy tương đương.

“Vẫn còn có những công nghệ mà chúng ta đòi hỏi sự hợp tác với bên ngoài, nhưng nhìn chung thì chúng ta đang dần có thể tự đứng trên đôi chân của chính mình”, Li chia sẻ.