5 năm qua, thế giới đã chứng kiến mức lãi suất thấp kỷ lục trên khắp các nền kinh tế lớn nhất thế giới như Mỹ, Anh và khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone). Xu hướng nới lỏng tiền tệ trở nên thịnh hành tại các nước phát triển, đến mức đã từng có lần tạp chí The Economist đã gọi nới lỏng định lượng (QE) là một hệ tư tưởng mới xuất hiện kể từ sau khủng hoảng tài chính năm 2008.

Một báo cáo mới ra gần đây của Viện Nghiên cứu Toàn cầu McKinsey (MGI) được mang tên "QE and ultra-low interest rates: Distributional effects and risks". Có thể xem đây như một đánh giá đầy đủ và công phu nhất, bằng những công cụ định lượng cụ thể về tác động của QE và chính sách lãi suất thấp đối với từng chủ thể và lĩnh vực chính trong nền kinh tế, qua đó xác định những được-mất, người thắng-kẻ thua trong suốt 5 năm thống trị của hệ tư tưởng mới này.

Nghiên cứu thực hiện chủ yếu cho 3 nền kinh tế bao gồm: Mỹ, Anh và Eurozone, trong khoảng thời gian 5 năm (từ năm 2007 đến năm 2012).

Tác động của chính sách lãi suất cực thấp đến các chủ thể trong nền kinh tế. (Nguồn: MGI)

Không quá ngạc nhiên khi các chính phủ là đối tượng được hưởng lợi nhiều nhất. McKinsey ước tính trong khoảng thời gian từ năm 2007-2012, chính phủ của Mỹ, Anh và các chính phủ nằm trong khu vực Eurozone được hưởng lợi đến 1,6 nghìn tỷ USD, nhờ chi phí vay thấp hơn và lợi nhuận tăng từ các ngân hàng trung ương.

Các công ty phi tài chính - đối tượng đi vay nhiều tương đương với chính phủ cũng được hưởng lợi 710 tỷ USD nhờ mức lãi suất vay thấp. Điều này đã hỗ trợ lợi nhuận tăng trong năm 2012, nhưng không làm tăng tổng đầu tư của các công ty. Theo giải thích của McKinsey, đây có thể là một ảnh hưởng từ sự phục hồi chưa vững chắc của nền kinh tế, đi kèm với tiêu chuẩn cho vay chặt chẽ hơn.

Tác động của lãi suất cực thấp đã tác động hai chiều lên lĩnh vực ngân hàng. Chính sách tiền tệ trên đã làm giảm lợi nhuận của các ngân hàng trong khu vực Eurozone, với khoản thiệt hại khoảng 230 tỷ USD (giai đoạn 2007-2010). Điều tương tự xảy ra đối với các ngân hàng Anh, nhưng giảm nhẹ về mức độ thiệt hại, khoảng 120 tỷ USD. Tuy nhiên, ngành ngân hàng Mỹ đã tận dụng tốt cơ hội từ các gói nới lỏng định lượng từ QE1, QE2 đến QE3 của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) để làm tăng lợi nhuận thuần thêm 150 tỷ USD.

Đối với người tiêu dùng, QE có tác động hỗn hợp. McKinsey ước tính các hộ gia đình 3 khu vực nêu trên bị mất đi khoảng 630 tỷ USD thu nhập thuần.

Hộ gia đình trẻ được hưởng lợi nhiều nhất, trong khi hộ gia đình lớn tuổi
chịu thiệt hại trong thu nhập. (Nguồn: MGI)

Trong đó những hộ gia đình trẻ (ở độ tuổi dưới 35), chủ nhà và người đang vay nợ (với điều kiện vẫn còn làm việc) đã được hưởng nhiều lợi ích nhờ lãi suất thấp trong 5 năm qua. Thứ nhất, bởi những khoản nợ trở nên dễ trả hơn. Thứ hai, bởi giá nhà đất tại Mỹ và Anh có thể tăng 15% trong năm 2012 (theo ước tính của McKinsey) và tại cả hai quốc gia đó, nhà cửa lại là một thành phần chính trong tài sản của các hộ gia đình.

Trái lại, những hộ gia đình lớn tuổi, những người về hưu lại chịu những mất mát trong thu nhập. Báo cáo đã chỉ ra những "người thua cuộc" là những người phụ thuộc vào tiết kiệm hoặc sắp nghỉ hưu. 

Đây là lý do giải thích tại sao các công ty bảo hiểm nhân thọ dù chiếm tỷ trọng lớn đến thế trong cơ cấu tài sản nắm giữ của các hộ gia đình nhưng lại chịu thua lỗ từ chính sách tiền tệ siêu nới lỏng của các ngân hàng trung ương. Tại cả 3 khu vực: Mỹ, Anh và Eurozone, lĩnh vực này đều chịu khoản lỗ ròng, lần lượt lên đến 270 tỷ USD, 60 tỷ USD và 130 tỷ USD. Đặc biệt, báo cáo nhấn mạnh thêm, nguy cơ phá sản đang đe dọa các công ty bảo hiểm nhân thọ tại một số nước châu Âu. So sánh rộng hơn, McKinsey đưa ra ước tính, tại Nhật Bản lợi nhuận trước thuế của các công ty bảo hiểm nhân thọ đã giảm 70% trong vòng 15 năm qua.

Đối với các quốc gia có nền kinh tế mới nổi, nơi chính sách tiền tệ truyền thống hơn, báo cáo đã chỉ ra mức lãi suất cực thấp khiến dòng vốn chảy vào các thị trường mới nổi, đặc biệt là vào thị trường trái phiếu. Trong năm 2007, tổng giá trị mua trái phiếu của nhà đầu tư nước ngoài tại các thị trường mới nổi chỉ đạt 920 tỷ USD. Tuy nhiên 5 năm sau đó, con số mới đã tăng lên đến 264 tỷ USD. 

Cảnh báo rủi ro

Rõ ràng, các thị trường mới nổi là bên được hưởng lợi nhưng McKinsey cũng không quên đưa ra những cảnh báo. Trước tiên, đối với chính các nước đang thi hành QE đi kèm với mức lãi suất cực thấp, bong bóng tài sản trong một số lĩnh vực, đặc biệt là bất động sản có thể trở thành nguy cơ tiềm tàng trong tương lai. 

Mặt khác, các thị trường trên có thể cũng trở thành đối tượng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất nếu các nhà đầu tư bán trái phiếu ồ ạt và rút tiền đầu tư sang các thị trường phương Tây khi chính sách tiền tệ siêu nới lỏng thay đổi và lãi suất tăng lên. Các nền kinh tế càng dễ bị tổn thương khi sở hữu quỹ dự trữ ngoại hối mỏng và thâm hụt cán cân vãng lai lớn. 

Các quốc gia đã được hưởng lợi nhờ dòng vốn bằng trái phiếu chảy sau sẽ chịu nhiều rủi
ro khi chính sách nới lỏng tiền tệ được thay đổi. (Nguồn: MGI)

Trong nhóm này, các quốc gia cần phải cẩn trọng nhất trước rủi ro trên gồm có Ukraine, Nam Phi, Thổ Nhĩ Kì, Ấn Độ, Ba Lan, Colombia, Chile. 

Đây là một trong những báo cáo mang tính định lượng về tác động và cảnh báo rủi ro sau 5 năm "thống trị" của chính sách nới lỏng tiền tệ bằng QE và lãi suất cực thấp tại nhiều nền kinh tế phát triển. Trong những diễn biến gần nhất tại Mỹ, Fed đang chuẩn bị lên kế hoạch cắt giảm QE3. Tại Anh, BOE tiếp tục duy trì mức lãi suất rất thấp còn tại châu Âu, ECB đã sẵn sàng điều hành thị trường tiền tệ bằng lãi suất âm lần đầu tiên trong lịch sử tồn tại của khu vực này. Có thể thấy, những chuyển hướng chính sách khác nhau trong thời gian tới sẽ đặt ra nhiều tác động cả thuận lợi lẫn rủi ro đến các nền kinh tế áp dụng và phần còn lại của thế giới.

Tâm Vũ
Theo McKinsey/Dân Việt