Tăng điện than, giảm năng lượng tái tạo: bước đi ‘thụt lùi’?

So với tờ trình hồi tháng 3-2021, việc cắt giảm mạnh công suất năng lượng tái tạo trong khi tăng công suất của điện than trong tờ trình lần này là bước thụt lùi, đồng thời đi ngược quan điểm trong Nghị quyết 55/NQ-TW của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045, theo Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam.

* Quy hoạch điện VIII: Tăng điện than, gác điện gió

Tờ trình lần này tăng mạnh công suất điện than trong quy hoạch điện VIII so với tờ trình hồi tháng 3-2021. Ảnh: Trung Chánh

Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam (VSEA) vừa có kiến nghị lần 4 để góp ý cho dự thảo tờ trình của Bộ Công Thương và dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2045 (Quy hoạch điện VIII).

Theo VSEA, so với bản trình vào tháng 3-2021 (tờ trình số 1682/TTr-BCT ngày 26-3-2021- PV), lần này có những điểm mới như cắt giảm tổng công suất nguồn điện trong cả 2 giai đoạn (2030-2045- PV) của thời kỳ quy hoạch; tăng cường kiểm soát và giám sát thực hiện quy hoạch; thể hiện rõ quan điểm, mục tiêu ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là nguồn năng lượng tái tạo phân tán và cuối cùng là tập trung cân bằng phụ tải nội vùng để hạn chế truyền tải từ xa.

Cắt giảm điện tái tạo, tăng điện than!

Tuy nhiên, VSEA cho rằng những vấn đề tồn tại lớn được các chuyên gia, nhà khoa học, nhà đầu tư và dư luận xã hội đặc biệt quan tâm được VSEA tập hợp, góp ý trong 3 lần kiến nghị trước đây vẫn chưa được giải quyết.

Thậm chí, VSEA cho biết bản dự thảo lần này đã có “những bước lùi” so với dự thảo hồi tháng 3-2021 khi tăng thêm điện than và giảm đi nguồn năng lượng tái tạo.

Theo đó, so với tờ trình hồi tháng 3-2021, tờ trình lần này có tổng công suất điện lắp đặt toàn hệ thống giảm 7.688 MW vào năm 2030 và giảm 15.046 MW vào năm 2045, nhưng công suất này giảm do việc cắt giảm công suất của năng lượng tái tạo.

Cụ thể, đến năm 2030, năng lượng tái tạo bị cắt giảm 8.170 MW trong khi điện than tăng thêm 3.076 MW so với tờ trình hồi tháng 3-2021. Tương tự, đến năm 2045, năng lượng tái tạo giảm 16.110 MW và điện than tăng thêm 513 MW.

Ngoài ra, dự thảo lần này đã tăng công suất thủy điện thêm 612 MW vào năm 2030 và 3.305 MW vào năm 2045 để “bù” cho phần giảm của điện gió, mặt trời và sinh khối, nhờ vậy, tăng tính phù hợp với chỉ tiêu của Nghị quyết 55-NQ/TW.

Tuy vậy, ngoài chỉ tiêu năm 2030 đạt, thì việc giảm mạnh công suất năng lượng tái tạo vào năm 2045, khiến tổng năng lượng tái tạo toàn ngành năng lượng trong kịch bản cơ sở chỉ đạt 71,2 TOE (tấn dầu tương đương), thấp hơn so với chỉ tiêu cận dưới của Nghị quyết 55-NQ/TW là 76 TOE.

Trong khi đó, theo VSEA, lộ trình “điện cạnh tranh” là chưa rõ ràng, bố trí nguồn lực thực hiện quy hoạch, đặc biệt nguồn vốn đầu tư là chưa thuyết phục.

Từ thực tế nêu trên, VSEA cho rằng, dự thảo lần này có phần đi ngược lại quan điểm xuyên suốt được xác định trong Nghị quyết 55/NQ-TW ngày 11-2-2020 của Bộ Chính trị về chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Quan điểm của Nghị quyết nêu trên là: “Nhanh chóng xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, đa dạng hoá hình thức sở hữu và phương thức kinh doanh; áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng. Khuyến khích và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các thành phần kinh tế, đặc biệt là kinh tế tư nhân tham gia phát triển năng lượng; kiên quyết loại bỏ mọi biểu hiện bao cấp, độc quyền, cạnh tranh không bình đẳng, thiếu minh bạch trong ngành năng lượng”.

Quy hoạch điện VIII nên “kiên định” với năng lượng tái tạo

Theo VSEA, quy hoạch điện VIII nên “kiên định” với con đường phát triển năng lượng tái tạo, tránh bị những trở ngại của năng lượng tái tạo như vừa qua “cản trở” định hướng này. “Thay vì cắt giảm mạnh nguồn điện sạch từ năng lượng tái tạo, tăng nguồn điện than nguy cơ gây ô nhiễm với nhiều hệ lụy, cần ưu tiên chính sách để tạo ra hệ sinh thái cho phát triển năng lượng tái tạo bền vững, với chi phí giá thành ngày càng cạnh tranh”, góp ý của VSEA viết.

VSEA cho rằng, chỉ khi có “lộ trình điện cạnh tranh rõ ràng” với cơ chế, chính sách đồng bộ, thì ngành công nghiệp non trẻ này của Việt Nam mới phát triển, công nghệ hiện đại được áp dụng, doanh nghiệp trong nước có thể cung cấp các dịch vụ nhiều hơn từ thiết kế, xây lắp, vận chuyển, vận hành, bảo trì… Từ đó, có những đóng góp quan trọng vào chiến lược an ninh năng lượng quốc gia.

VSEA cũng chỉ ra rằng, những dự án điện than có tính khả thi thấp, nhiều địa phương không ủng hộ (Long An, Bạc Liêu đã xin rút các dự án điện than đã quy hoạch- PV) và khó tiếp cận tài chính (tương đương khoảng 16.400 MW), cho nên, cần được xem xét lại cẩn trọng và tìm các phương án thay thế.

“Các phương án thay thế mà chúng tôi đề xuất, bao gồm điện mặt trời nổi kết hợp với các nhà máy thủy điện hiện có, đẩy mạnh khai thác tiềm năng điện gió, điện mặt trời phân tán, phát triển mô hình kết hợp “lợi ích kép – dual use” điện mặt trời, điện gió với nông nghiệp, thủy sản kết hợp thực hiện các chương trình sản xuất sạch hơn, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn năng lượng”, góp ý của VSEA viết.

Để tạo điều kiện khai thác hiệu quả nguồn năng lượng tái tạo, VSEA cho rằng, Quy hoạch điện VIII nên đưa giải pháp khuyến khích tư nhân tham gia đầu tư lưới điện và xem xét ngay việc nghiên cứu ứng dụng giải pháp pin tích trữ không gây hại môi trường…

VSEA cũng yêu cầu dự thảo Quy hoạch điện VIII cần tiếp tục làm rõ 2 vấn đề then chốt, đảm bảo tính khả thi khi thực hiện, đó là: (1) bố trí nguồn vốn và định hướng cơ bản phân kỳ vốn đầu tư thực hiện quy hoạch; (2) lộ trình tiến tới “thị trường điện cạnh tranh” theo Nghị quyết 55-NQ/TW và lộ trình, tiến độ hoàn thiện lưới truyền tải điện quốc gia, vùng miền thực hiện Quy hoạch.

Trung Chánh

TBKTSG