Công ty Chứng khoán TPHCM (HSC) đã làm một cuộc đua nước rút khi nâng thị phần môi giới cổ phiếu và chứng chỉ quỹ trên sàn Hose quí 4-2017 lên 15,829% từ mức 10,09% của quí 3 trước đó và đuổi sát thị phần của Công ty Chứng khoán Sài Gòn (SSI) là 17,972%. SSI vẫn tăng được thị phần thêm 1,56% so với quí liền kề và vẫn chiếm giữ vị trí dẫn đầu. Công ty Chứng khoán Bản Việt (VCI) sau khi mất vị trí thứ ba quí trước vào tay VNDirect và xuống vị trí thứ tư, quí cuối cùng của năm ngoái cũng đã lấy lại ghế cũ với thị phần 10,841%.

Giờ đây thị phần của tốp 5 công ty môi giới hàng đầu đã xấp xỉ 58% thị trường. Hàng chục công ty chứng khoán phía sau chen chúc nhau trong 42% còn lại của chiếc bánh dịch vụ môi giới. Những chiếc bánh khác như thị phần môi giới trên Hnx, UpCom hay chứng khoán phái sinh, hay chuyển sang một chiếc bánh thuộc thể loại môi giới trái phiếu, tất cả đều tỏ ra kém hấp dẫn so với môi giới cổ phiếu trên Hose.

Chiếc bánh môi giới cổ phiếu trên Hose đang phình ra rất nhanh theo cả hai chiều thanh khoản và tổng giá trị giao dịch. Như phiên ngày thứ Ba tuần này, thanh khoản đạt 320 triệu đơn vị, trị giá 8.000 tỉ đồng. Thanh khoản của thị trường chứng khoán Việt Nam đã vượt qua thanh khoản của thị trường chứng khoán Philippines. Tất nhiên còn cần thêm thời gian để VN-Index chinh phục lại mốc cao cũ cách đây 10 năm - 1.170 điểm - và đuổi kịp thanh khoản các thị trường khác trong khối Asean. Nhưng với đà tăng trưởng thanh khoản như hiện nay, dịch vụ môi giới đã mở sang trang mới.

Câu chuyện của môi giới hiện nay gói ở hai điểm: dịch vụ ký quỹ và tư vấn chọn lựa cổ phiếu. Thị trường phân hóa mạnh và việc IPO hàng loạt doanh nghiệp nhà nước tầm cỡ đã khiến cho việc chọn lựa cổ phiếu để giải ngân không còn đơn giản như trước. Thực ra chọn lựa cổ phiếu đầu tư chưa bao giờ dễ dàng, vì nếu lựa chọn những cổ phiếu không nằm trong xu thế thị trường, nhà đầu tư vẫn có thể thua lỗ hoặc không có lợi nhuận cho dù VN-Index tăng điểm. Nếu nhân viên môi giới tư vấn cổ phiếu không đúng, khách hàng chuyển sang công ty chứng khoán khác. Sự khác biệt cơ bản giữa ba công ty môi giới hàng đầu và những đồng nghiệp phía sau chính là ở sự kết hợp của bộ phận môi giới và bộ phận nghiên cứu, phân tích cổ phiếu. Thông thường bộ phận nghiên cứu thị trường hỗ trợ chủ lực cho bộ phận môi giới. Các nhân viên môi giới lấy thông tin một phần từ đây để cung cấp cho nhà đầu tư.

Dịch vụ ký quỹ là phần không thể thiếu để thúc đẩy môi giới. Rút kinh nghiệm những năm khủng hoảng, các nhà môi giới như SSI, HSC và VCI quản lý rủi ro chặt chẽ. Danh sách cổ phiếu cho vay ký quỹ có xu hướng co lại, tập trung vào các mã blue-chips, thanh khoản cao để đảm bảo công ty chứng khoán có thể thanh lý cổ phiếu margin bất cứ thời điểm nào một khi thị trường biến động nhằm thu hồi vốn.

Một đặc điểm của thị trường ở giai đoạn thanh khoản cải thiện là mức độ biến động lớn và nhanh. VN-Index tỏ ra nhạy cảm với các thông tin cả chính thống lẫn tin đồn. Đang tăng 10 điểm, chỉ số có thể rớt 10 điểm, tức biên độ dao động tới 20 điểm, chỉ trong vòng vài chục phút. Việc kiểm chứng thông tin và tin đồn đang là gánh nặng của nhân viên môi giới, đồng thời là gánh nặng của bộ phận quản trị rủi ro. Các lệnh margin call có thể bị kích hoạt tự động, đẩy thị trường biến động ngoài dự kiến, gây thiệt hại cho khách hàng và uy tín của bộ phận môi giới.

Hiện nay rất khó đánh giá chính xác tỷ trọng của tiền margin trong thị trường. Có công ty áp dụng tỷ lệ margin tới 66-67% cho một số khách hàng và một số cổ phiếu, tức nếu khách hàng có 10 đồng vốn, họ có thể mua tới 30 đồng cổ phiếu. Để đi lên bền vững, thị trường không thể chỉ có tăng, các nhịp điều chỉnh trong phiên hay các phiên điều chỉnh là tối quan trọng. Tỷ lệ margin cao, có thể ở mức 25-30% tổng giá trị giao dịch, sẽ làm cho sự bền vững của thị trường bị ngắt nhịp, gián đoạn.

Sắp tới sự bứt phá thị phần môi giới của các công ty chứng khoán phụ thuộc vào đâu và nhân tố nào mới ảnh hưởng đến thị phần? Muốn đi nhanh bạn có thể đi một mình, muốn đi xa bạn phải cùng đi với nhiều người. Nói đến sự hợp tác giữa các công ty chứng khoán trong môi giới, trong chia sẻ thông tin có lẽ là bất khả thi. Nếu vậy, chỉ còn một con đường là M&A giữa các nhà môi giới. Các cuộc đổi chủ nhà môi giới có thể sẽ mang dấu ấn nước ngoài vì số lượng nhà đầu tư ngoại mở tài khoản giao dịch chứng khoán đang liên tục tăng, khoảng 400 tài khoản/tháng được mở trong ba tháng gần đây theo Trung tâm Lưu ký. Các tổ chức đầu tư nước ngoài cũng tăng cường giao dịch và họ cần những nhà môi giới đáp ứng được nhu cầu của họ.