Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) đã trở thành ngân hàng trung ương lớn đầu tiên phát hành phiên bản kỹ thuật số của đồng nội tệ - NDT, nhằm mục tiêu bắt kịp và kiểm soát nền kinh tế số hoá với tốc độ nhanh chóng. Tuy nhiên, không giống những đồng tiền số khác như bitcoin, việc giao dịch bằng đồng NDT kỹ thuật số, người sáng lập không hề ẩn danh và giá trị của đồng tiền này sẽ ổn định như đồng NDT thực.

Một số câu hỏi vẫn được đặt ra, bao gồm sự ảnh hưởng đối với các ngân hàng thương mại cũng như những dịch vụ thanh toán của các công ty công nghệ lớn như Ant Financial và Tencent. Đằng sau sự vội vã ra mắt đồng tiền số của Trung Quốc là mong muốn quản lý sự thay đổi của ngành công nghệ theo cách riêng của họ. Như một quan chức của PBOC từng nói, tiền tệ không chỉ là một vấn đề về kinh tế mà nó còn đại diện cho nhà nước.

1. Kế hoạch của Trung Quốc

Còn rất nhiều chi tiết chưa được công bố, nhưng theo những bằng sáng chế mới mà PBOC đã đăng ký và các bài phát biểu chính thức, thì đồng tiền số có thể hoạt động như sau: Người tiêu dùng và các doanh nghiệp sẽ tải xuống ứng dụng ví điện tử trên điện thoại, nạp tiền từ tài khoản ngân hàng. Sau đó, họ có thể sử dụng nó như tiền mặt để thực hiện và nhận các khoản thanh toan với bất kỳ ai cũng dùng ví điện tử.

2. Có phải hầu hết các giao dịch đều được điện tử "hoá"?

Câu trả lời là có. Trung Quốc đang trên đà trở thành một xã hội "không tiền mặt". Kể cả những người bán đồ ăn trên phố cũng muốn sử dụng hình thức thanh toán qua điện thoại hơn là trao đổi tiền mặt. Theo công ty Analysys, trong quý I/2019, những ứng dụng thanh toán này đã xử lý 59 nghìn tỷ NDT (8,3 nghìn tỷ USD) giá trị giao dịch tại Trung Quốc, tăng 15% so với 1 năm trước. Alipay của Ant Financial xử lý gần 1 nửa số đó, tiếp theo là WeChat Pay của Tencent với 1/3. PBOC cho biết tất cả các giao dịch không tiền mặt (gồm cả thẻ tín dụng, thẻ ghi nợ, thẻ cộng điểm, chuyển khoản và séc) ở Trung Quốc đạt tổng cộng 3,8 triệu tỷ NDT vào năm 2018. 

3. Tại sao PBOC lại phát hành đồng tiền số?

Việc phát hành đồng tiền số liên quan đến những cân nhắc quan trọng về quy định và chính trị. Có khả năng theo dõi đồng tiền số khi giao dịch trao tay sẽ có ích trong việc phòng chống nạn rửa tiền và những hoạt động phi pháp khác. Dự án được khởi xướng bởi cựu Thống đốc PBOC Chu Tiểu Xuyên. Ông muốn tránh tình trạng một ngày Trung Quốc phải tuân theo một tiêu chuẩn nào đó, như bitcoin, được thiết kế và kiểm soát bởi người khác. 

Ví dụ như việc Facebook dự kiến ra mắt đồng Libra có thể sẽ đẩy nhanh tiến độ của nhiều sự kiện khác, bởi cuối cùng mục đích của Libra sẽ là tăng cường sự thống trị của đồng USD và làm suy yếu việc của Trung Quốc kiểm soát vốn. Là người đứng đầu văn phòng nghiên cứu của PBOC, Wang Xin hồi tháng 7 cho biết điều đó có thể gây ra "hậu quả về kinh tế, tài chính và thậm chí là chính trị quốc tế."

4. Đây có phải là một loại tiền điện tử không?

Có thể là không. Khi nhắc đến "tiền điện tử", chúng ta thường có ý nói đến một đồng tiền như bitcoin, sử dụng công nghệ blockchain để xác minh và ghi nhớ các giao dịch mà không cần bên trung gian hoặc một NHTW. Tuy nhiên, sự biến động mạnh của giá trị đồng bitcoin khiến đồng tiền này không phù hợp để làm phương tiện thanh toán. 

Libra cũng trở thành một loại tiền điện tử, nhưng lại là "stablecoin" (đồng tiền số có mức giá cố định, ít biến động), được hỗ trợ bởi một rổ chứng khoán và các đồng tiền tệ thực như USD, euro, pound và yen. Bởi giá trị không dao động nhiều nên giá trị đồng Libra cũng ổn định. Ít nhất, ban đầu, Libra sẽ được điều hành bởi những công ty tư nhân gồm Facebook, Visa và Uber. Còn đồng tiền số của PBOC không chắc sẽ sử dụng công nghệ blockchain.

5. Tại sao Trung Quốc không sử dụng những đồng tiền số hiện có?

Trung Quốc đã ban hành lệch cấm trao đổi tiền số và ICO vào năm 2017, trong bối cảnh nước này nỗ lực cải tổ hệ thống tài chính, ngăn chặn sự gia tăng của các "ngân hàng ngầm". Tiền số vẫn có thể được giao dịch nhưng qua một quá trình chậm và hạn chế hơn. Các đồng tiền số cũng có thể là một cách thức để chuyển tiền ra ngoài Trung Quốc, cả khả năng sẽ "đổ" thêm tiền cho dòng vốn outflow, khiến đồng NDT suy yếu.

6. Tại sao Trung Quốc không sử dụng blockchain?

PBOC đã cân nhắc về điều này, nhưng các nhà nghiên cứu nghi ngại về việc liệu công nghệ blockchain có thể xử lý hỗ trợ một lượng lớn các giao dịch diễn ra cùng một lúc hay không. Theo báo cáo của một quan chức NHTW, Mu Changchun, vào lễ hội mua sắm "Ngày Độc thân" năm 2018, nhu cầu thanh toán đã lên tới mức 92.771 lượt giao dịch mỗi giây, vượt xa mức blockchain có thể hỗ trợ.

7. Khi nào được ra mắt?

Có thể là trong thời gian ngắn. Hồi tháng 8, Mu cho biết đồng tiền số "gần như đã sẵn sàng để ra mắt". PBOC đã nghiên cứu về một đồng tiền số kể từ năm 2014 và họ đã tuyển nhân viên cho một viện nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực này.

8. Liệu người dân sẽ sử dụng đồng tiền số này?

Điều này khó để nói. Ví điện tử của PBOC chỉ là một loạt ví tiền, ít nhất là cho đến thời điểm hiện tại. Trong khi đó, các sản phẩm của Alipay và WeChat Pay đã được tuyên truyền rất rộng rãi trên các phương tiện truyền thông, sử dụng nhiều trong hoạt động thương mại điện tử, thuê xe, thanh toán hoá đơn, đầu tư và các chức năng khác.

9. Các ngân hàng sẽ bị ảnh hưởng như thế nào?

Tầm ảnh hưởng chủ yếu sẽ rõ ràng trong sổ sách kế toán. Tiền số sẽ tách biệt với tiền tiết kiệm thông thường, bởi nó đại diện cho lượng tiền mặt do NHTW phát hành đang được lưu thông (M0), chứ không phải tiền gửi có kỳ hạn (M1) mà các ngân hàng sử dụng để cho các công ty và hộ gia đình vay lại. Các ngân hàng thương mại sẽ ký thác 100% giá trị dự trữ tại NHTW để đổi lấy tiền số, sau đó phân phối cho những người dùng bán lẻ. Hệ thống 2 lớp này cũng giảm gánh nặng cho PBOC trong hoạt động thẩm tra, cải tổ hệ thống IT và trả lời các yêu cầu của khách hàng.

10. Tác động đối với nền kinh tế

Không hẳn là sẽ có tác động ngay lập tức. Bởi đồng tiền này được thiết kế để thay thế tiền mặt, nên sẽ không ảnh hưởng lớn đến cung ứng tiền tệ, và do đó ảnh hưởng của nó đối với chính sách tiền tệ có thể sẽ chỉ ở mức trung bình. Nếu đồng tiền số của PBOC được sử dụng rộng rãi và mọi người được khuyến khích nắm giữ nhiều tiền mặt hơn, thì lượng tiền gửi vào ngân hàng sẽ sụt giảm. Dẫu vậy, tác động tiêu cực từ đó là có thể kiểm soát được, theo PBOC.

Trong một tương lai xa hơn, NHTW có thể sử dụng tiền số để giúp thúc đẩy nền kinh tế. Hồ sơ về bằng sáng chế được công khai vào tháng 10/2018 đã nói về một loạt tiền tệ sẽ yêu cầu các ngân hàng cung cấp các khoản vay phải nhập thông tin chi tiết về bên đi vay và lãi suất trước khi tiền được chuyển đi. Điều đó cho phép PBOC chủ động kiểm soát hơn trong việc cho vay và tài trợ trực tiếp khi thấy phù hợp. Hơn nữa, nếu Trung Quốc cần thay đổi để sử dụng một bộ chính sách tiền tệ độc đáo, thì đồng tiền tệ được số hoá sẽ cho phép họ áp dụng lãi suất âm ngay cả đối với những người nắm giữ tiền số.