Hack, lừa đảo, ponzi, rug pull và sụt giảm mạnh là những vấn đề phổ biến của tiền điện tử. Chúng xảy ra gần như mỗi ngày. Sự sụp đổ của hệ sinh thái Terra và stablecoin UST là khác nhau.

Terra được coi là một thử nghiệm quan trọng, một nỗ lực để tạo ra một stablecoin gắn với đồng đô la Mỹ mà không dựa vào chứng khoán tài chính truyền thống hoặc tài sản tiền điện tử được tập trung hóa quá mức làm dự trữ. Sự sụp đổ đột ngột của dự án Terra vào tuần trước đã khiến ý tưởng đó bị nghi ngờ. Người phản đối Terra nhiều nhất đang tuyên bố chiến thắng.

Đây là một biến cố khốc liệt đối với các đồng tiền số liên quan. Vào thời đỉnh cao hồi đầu tháng 4, giá trị thị trường của Luna đạt con số đáng kinh ngạc là hơn 41 tỷ USD. Theo CoinGecko, Luna giữ vững vị trí trong top 10 loại tiền điện tử hàng đầu. Mới chỉ vài ngày trước, UST của Terra có trị giá gần 19 tỷ USD.

Không giống như nhiều dự án tiền điện tử khác vốn chỉ thích hợp và giới hạn với các nhà giao dịch khó tính, Terra trở thành xu hướng chủ đạo. Công ty mẹ Terraform Labs đã tuyên bố dự án Terra được hỗ trợ và thúc đẩy bởi danh sách các nhà đầu tư "siêu sao" như Arrington Capital, Delphi Digital và Pantera Capital.

Terra có một đội quân hùng hậu tự nhận là tín đồ của Luna (Lunatic). Họ hăng hái quảng bá dự án trên các phương tiện truyền thông xã hội. CEO của Galaxy Digital, Michael Novogratz, người đã đầu tư hàng triệu USD cho Terra, hồi tháng 1 đã tiết lộ hình xăm con sói có chữ Luna.

Do Kwon, người thành lập Terraform Labs - công ty tạo ra token Luna, stablecoin TerraUSD và nhiều loại tiền số khác, thường gây tranh cãi với các nhà phê bình vì họ cảnh báo rằng dự án sẽ kết thúc thảm bại.

Trong số các nhà phê bình, người được đánh giá cao nhất là Kevin Zhou. Zhou không phải là một người hoài nghi tiền điện tử. Ông đã tham gia vào ngành này từ năm 2011 và làm việc tại một sàn giao dịch ban đầu có tên là Buttercoin. Sau này, Zhou điều hành giao dịch tại Kraken. Vào năm 2018, Zhou đã ra mắt quỹ phòng hộ tiền điện tử Galois Capital được đặt theo tên nhà toán học người Pháp.

Trong cuộc phỏng vấn với podcast Odd Lots, Zhou nói rằng ông bắt đầu lo lắng rằng Terra gây ra "rủi ro hệ thống" cho toàn bộ lĩnh vực tiền điện tử. Ông bắt đầu tweet về sự nguy hiểm của Terra như một dịch vụ công cộng để ai cũng có thể cảnh giác về nó.

Kể từ đầu năm, Zhou đã nghiêm túc cảnh báo về những rủi ro của Terra/Luna trên Twitter. Ông ví mình là "Rome" đối đầu với "Carthage" là Do Kwon trong chiến tranh giành quyền làm chủ Tây Địa Trung Hải. Giống như Rome giành chiến thắng, phép so sánh đó cuối cùng cũng được chứng minh. Hàng chục tỷ USD giá trị đã bị xóa sổ với rất ít dấu hiệu phục hồi.

Việc hiểu những gì đã xảy ra sẽ giúp giải thích cách Terra hoạt động và tại sao nó lại bất thường giữa vô số loại tiền điện tử được phát minh trong những năm gần đây.

Trong thế giới đầy biến động của tiền điện tử, stablecoin là một loại tiền điện tử được "neo giá" với một tài sản có giá trị ổn định. Các nhà đầu tư có thể tự tin rằng họ sẽ không đột nhiên bị mất một khoản tiền lớn. Để duy trì giá trị ổn định, stablecoin thường được hỗ trợ bởi các tài sản tài chính như trái phiếu kho bạc, dự trữ tiền mặt hoặc được phi tập trung hoá với một vài tập hợp tiền điện tử.

Nhưng UST đã cố đi theo một con đường riêng. Thay vì sử dụng tài sản để duy trì chốt, UST phụ thuộc vào một thuật toán và cơ chế chênh lệch giá. UST có nhiệm vụ là duy trì giá trị ở mức tương đương 1 USD.

Khi UST thấp, nhà đầu tư sẽ mua vào và đổi thành Luna để kiếm lời. Ngược lại, khi giá UST cao, họ có thể đổi số Luna tương đương 1 USD thành 1 UST để hưởng chênh lệch.

Đối với những người ủng hộ tiền điện tử, những người không tin tưởng vào tiền pháp định, khả năng tạo ra một loại tiền tệ ổn định mà không có liên kết với hệ thống tài chính truyền thống là một mục tiêu quan trọng.

Stablecoin là một tính năng then chốt trong tài chính phi tập trung (DeFi). Chúng cho phép các nhà đầu tư giao dịch bằng tiền điện tử và tài sản kỹ thuật số. Stablecoin cũng được sử dụng trong nhiều chương trình cho vay, đi vay, giao dịch… Dù cho tiền đổ ồ ạt vào lĩnh vực tiền số và lợi nhuận thu lại có vẻ cao, vẫn chưa rõ phần lớn lợi nhuận đó đến từ đâu.

Trong một cuộc phỏng vấn với Odd Lots vào tháng trước, Sam Bankman-Fried, CEO và đồng sáng lập của sàn giao dịch FTX, đã mô tả DeFi về cơ bản là một chiếc hộp ma thuật.

Mọi người được thu hút bởi phần thưởng từ một số token, đặt tiền của họ vào một chiếc hộp. Sau đó, ngày càng nhiều tiền đổ vào chiếc hộp đó. Theo thời gian, chiếc hộp trở nên cực kỳ đáng giá. Khi ấy, nó có thể trở thành một ngân hàng hoặc là kết quả của một số dự án quan trọng khác. Nhưng điều đó không thực sự quan trọng, miễn là nhà đầu tư sớm có được chiếc hộp và bán trước những người khác.

Theo Zhou, Luna không chỉ là một "chiếc hộp", mà là một thứ đặc biệt được thiết kế để làm giàu cho những người đứng phía sau. Trong khi chênh lệch giá Luna/Terra giữ cho hai tài sản ổn định, giao thức tiết kiệm phi tập trung Anchor sẽ thúc đẩy việc sử dụng stablecoin UST qua lãi suất hấp dẫn (hiện là 20%). Từ đó, nhu cầu của token Luna tăng lên, thu hút nhà đầu tư tham gia vào hệ sinh thái.

Vậy lợi nhuận 20% đầy hứa hẹn đó đến từ đâu? Về mặt kỹ thuật, phần lợi nhuận đó đến từ một kho lưu trữ riêng của token Luna do Terraform Labs nắm giữ.

Khi "hệ sinh thái Terra bắt đầu, có một số quỹ được dành cho chính công ty. Và công ty chính là Terraform Labs. Họ có kho Luna khổng lồ này, thứ được mở khóa theo một lịch trình trao quyền nhất định", Zhou cho biết.

Zhou cũng đưa ra một lời giải thích đơn giản hơn về việc 20% lợi nhuận đến từ đâu. Ông nói: "Điều tôi luôn muốn nói là hầu hết những khi bạn không thể tìm ra lợi nhuận đến từ đâu, thì thực tế lợi nhuận đến từ những "bag holder" (nhà đầu tư nắm giữ các khoản đầu tư kém hiệu quả) trong tương lai".

Toàn bộ hệ thống tiền điện tử luôn đầy rẫy hiện tượng này. Lợi nhuận đến từ những người mang tiền mới vào hệ thống. "Bag holder" mới tham gia cuộc chơi và trả lợi nhuận cho những người đã có mặt trước đó. Điều tạo ra sức hấp dẫn của Terra là lãi suất khổng lồ khiến các nhà đầu tư ấn tượng rằng rủi ro tiềm ẩn là rất ít.

Đây cũng là điều khiến Luna phát triển vượt bậc chỉ trong một khoảng thời gian ngắn. Tất nhiên, sức tăng trưởng như vậy là rất tuyệt vời, nhưng chính điều đó cũng có thể là một tai hoạ. Ở một khía cạnh nào đó, Luna đã trở thành nạn nhân từ chính thành công của nó.

Luna hút hết lượng dự trữ với tốc độ siêu nhanh bởi một cộng đồng phát triển với những holder UST. Họ là những người đang thèm khát đạt được 20% lợi nhuận.

Về lý thuyết, Terra có thể đã giảm lãi suất và làm chậm quá trình đốt tiền, nhưng điều đó sẽ có nguy cơ khiến các nhà đầu tư từ bỏ hoàn toàn hệ sinh thái UST.

Mọi người có thể nghĩ đến Luna như một cỗ máy chuyển động vĩnh viễn, một thứ sẽ chịu số phận thất bại vì năng lượng cần thiết để duy trì chúng cuối cùng cũng sẽ cạn kiệt.

Nhưng một cách khác để nghĩ về Luna là nó giống như một cỗ máy dây chuyền Rube Goldberg. Giống như ông Zhou nói, có một ai đó đang quay tay quay để giữ cho hệ thống hoạt động.

Terra được cho là có 2 tay quay để giữ cho các cơ chế hoạt động. Đầu tiên là kho lưu trữ riêng của các token Luna. Chúng có thể được thanh lý để làm thoả lòng những holder UST.

Nhưng cũng trong năm nay, Luna Foundation Guard (LFG: một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Singapore được tạo ra để thúc đẩy hệ sinh thái Terra) bắt đầu xây dựng chiếc rương Bitcoin, thứ có thể được triển khai để can thiệp và ổn định chốt khi cần thiết.

Khi làm như vậy, họ đã vay mượn từ thế giới tài chính truyền thống để bảo vệ đồng tiền của mình. Điều này giống hệt như cách các ngân hàng trung ương hoặc chính phủ xây dựng dự trữ ngoại hối để triển khai khi cần. Mặc dù một động thái như vậy có thể hiệu quả với các cơ quan chức năng, nhưng nó báo hiệu cho Zhou rằng có một vấn đề lớn với mô hình Terra/Luna.

Giá Bitcoin rất dễ bay hơi. Đối với một stablecoin theo đuổi "sự ổn định", việc đặt tài sản vào loại tiền điện tử dễ biến động sẽ ít có khả năng giữ được thăng bằng trong thời gian khó khăn. Kho dự trữ Bitcoin cũng chỉ có hạn. Bạn có thể chi tiêu để củng cố UST, nhưng cuối cùng bạn sẽ cạn kiệt, trừ khi bạn tìm ra cách đảm bảo nguồn cung liên tục.

Đối với Zhou, có một vấn đề thậm chí còn lớn hơn với Bitcoin của Terra. Toàn bộ dự án được quảng bá là có thể tự điều chỉnh bằng một thuật toán tiên tiến để giữ cho Luna và Terra luôn ổn định. Bằng cách mua Bitcoin, Terra đã ngầm thừa nhận rằng họ chưa tạo ra một cỗ máy có thể tự hoạt động.

Trong khi Zhou đã xác định được các lỗ hổng trong Terra/Luna một thời gian, ông vẫn do dự không dám đánh cược với nó. Như câu ngạn ngữ xưa, thị trường có thể tồn tại một cách phi lý lâu hơn mức bạn có thể cầm cự. Và Zhou thấy điều này sẽ không sớm thay đổi. Mùa hè năm ngoái, Luna giao dịch quanh mức 5 USD. Đến tháng 4, Luna đã đạt gần 120 USD.

Có thể nói rằng Luna đã được hưởng lợi từ thị trường gấu của tiền điện tử vào tháng 11 năm 2021. Nếu nhà đầu tư muốn "an toàn" trong một thị trường giá xuống, họ có thể gửi tiền vào stablecoin.

Vì UST là đồng stablecoin có lãi suất cao nhất và Luna có liên kết chặt chẽ với UST, trong vài tháng qua Luna hoạt động gần như tài sản có hệ số beta âm. Khi ấy, Luna có thể được sử dụng để bảo vệ thị trường tổng thể, một động lực chắc chắn đã củng cố niềm tin của nhiều Lunatics.

Tất cả điều này đồng nghĩa việc bán khống Luna là cực kỳ rủi ro, ngay cả khi nhà đầu tư hiểu rằng cuối cùng hệ sinh thái không thể duy trì nếu tiền không được bơm liên tục. Trên thực tế, Zhou đã nhiều lần công khai nói rằng chưa phải là lúc để đặt cược chống lại hệ sinh thái này.

Nhưng vào tháng 5, khi thị trường bắt đầu giảm và hàng loạt tài sản được định giá cao trước đây giảm nhiệt, Zhou đã để mắt theo dõi. Cũng trong tầm ngắm của ông, điều thú vị đang diễn ra trên một nền tảng phi tập trung được gọi là Curve.

Đây là một sàn giao dịch được thiết kế để trở thành nền tảng hoán đổi các stablecoin, tương tự như Uniswap. UST giao dịch trên Curve với một nhóm các stablecoin khác (USDC, Tether và Dai) được gọi là 3Pool.

Vào khoảng ngày 7/5, một cá nhân hoặc nhiều bên đã xuất hiện và thực hiện một đợt bán UST khổng lồ, đổi nó lấy USDC, Tether và Dai. Trong khi Curve được tối ưu hóa để giao dịch stablecoin với lượng lớn, việc bán ra ồ ạt đến mức thanh khoản UST về cơ bản đã biến mất.

Zhou giải thích rằng các tài sản lần lượt bị rút khỏi các pool và gây hoang mang. Mọi người tìm cách rút tiền khỏi Anchor và loại bỏ UST. Toàn bộ thị trường đã tan hoang. Tình huống này giống như sự sắp đặt sẵn. Thị trường chứng khoán giảm điểm và diễn biến của tiền điện tử có tương quan với thị trường chứng khoán trong những ngày này. Mọi thứ đều giảm, kết hợp với đợt rút vốn lớn tạo nên một thảm hoạ như chúng ta chứng kiến những ngày gần đây.

Nhiều thuyết âm mưu xuất hiện quanh các giao dịch này. Chính xác thì ai đã bán UST với số lượng lớn như vậy? Đây có phải là một giao dịch theo kiểu George Soros knock out Ngân hàng Anh không? Hay đó chỉ là một thị trường hỗn loạn và một khối lượng tiền đang cố gắng thoát khỏi một stablecoin được nhiều người cho là đặc biệt rủi ro?

Bất kể ai đã thực hiện giao dịch và tại sao, đây là thời điểm mà tất cả bắt đầu sáng tỏ. Các "nhà khảo cổ học blockchain" có thể khám phá sự thật trong một thời gian dài. Cuộc bao vây thành Carthage bắt đầu.

Song hậu quả từ sự sụp đổ của Terra khó có thể phai mờ trong một thời gian dài. Nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ hoàn toàn suy sụp. Khoản tiền dành dụm cả đời đã tiêu tán và nhiều người cố gắng tự vẫn.

Ngay cả các nhà đầu tư tiền điện tử không tiếp xúc trực tiếp với Terra cũng đang chịu lỗ lớn vì cú sập này. Tuy nhiên, Zhou cảnh báo rằng tổn thất tiền tệ và tổn hại danh tiếng có thể còn tồi tệ hơn nhiều.

Zhou cảnh báo: "Điều này tốt hơn hết là xảy ra bây giờ còn hơn là sau này". Khi quy mô càng lớn, thảm cảnh sẽ còn tàn khốc hơn rất nhiều.

Nguồn: Bloomberg