Bong bóng chứng khoán đang vỡ, hàng triệu người dân Trung Quốc đang sắp sửa bị trắng tay. Ngoài nỗi đau mất mát số tiền mà người dân đã tiết kiệm cả đời, điều khiến việc thị trường sụp đổ này kỳ lạ lại chính là việc Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã tạo ra và khuyến khích nó.

Trước khi bước vào Năm Mới, Trung Quốc đang phải đối mặt với một nền kinh tế tồi tệ nhất trong thời gian gần đây. Sự suy giảm liên tục trong tăng trưởng và sự bất ổn của thị trường trong năm ngoái đã gây sốc cho các thị trường toàn cầu vốn dựa vào sự tăng trưởng như sao băng của Trung Quốc. Điều này dồn sự sợ hãi vào chính quyền, mà chính quyền thì lại dựa vào sự tăng trưởng đó để duy trì trật tự xã hội.

ĐCSTQ đã nghĩ rằng một thị trường chứng khoán tăng lên sẽ là một cách tốt để nâng cao niềm tin trong nền kinh tế. Nó có thể làm giảm bớt những khó khăn về tài chính của các công ty, làm giàu cho các nhà đầu tư, đánh lạc hướng dư luận khỏi vấn đề thất nghiệp và cho phép các chính quyền địa phương và các ngân hàng lấp đầy két bạc của mình.

Các phương pháp của tổ chức này đã hiệu quả một thời gian. Số lượng tài khoản môi giới mới được mở ra trong 4 tháng đầu năm năm 2015 nhiều hơn cả năm 2012 và năm 2013 cộng lại.

Điều mà ĐCSTQ đã làm là khuyến khích người dân đầu tư vào cổ phiếu.

Đầu tiên, họ nới lỏng các quy định, khiến việc vay tiền để đầu tư dễ dàng hơn. Thứ hai, kêu gọi lòng yêu nước và sự khát khao giàu có của người dân bằng cách chỉ đạo các phương tiện truyền thông đăng những bình luận tán dương đức hạnh của việc mua cổ phiếu là một cách để làm giàu đồng thời cũng là cách ủng hộ chính phủ.

“Sự phát triển của nền kinh tế và xã hội sẽ mang lại niềm tin quý giá và sự ủng hộ mạnh mẽ cho thị trường chứng khoán”, trích dẫn từ một dòng từ một bài xã luận trên tờ Tân Hoa Xã đăng ngày 31/8/2014.

Ngày 28/11/2014, doanh thu trung bình hàng ngày trên thị trường Chứng khoán Thượng Hải vượt mức 200 tỷ nhân dân tệ (33 tỷ USD). 6 tháng sau, vào cuối tháng 4 năm nay, doanh thu hàng ngày đã lên tới 161 tỷ USD. Chỉ số Shanghai Composit, chỉ số của thị trường chứng khoán của tất cả các chứng khoán đã được giao dịch trên Thị trường Chứng khoán Thượng hải đã tăng hơn gấp hai lần trong năm ngoái.

Nhưng sự tăng trưởng đó đã được tiếp thêm nhiên liệu bởi người dân thường Trung Quốc với rất ít hiểu biết về tài chính – họ là những người nông dân, người về hưu, các công nhân nhà máy – những người bị cuốn theo những lời kêu gọi đầu tư của các nhà lãnh đạo và tin rằng Đảng sẽ bảo vệ họ khỏi bị thiệt hại.

Giờ đây, họ đang nhìn lên màn hình giao dịch với cảm giác hoảng sợ, theo báo cáo của CNBC từ Bắc Kinh.

“Chính phủ đã thao túng thị trường chứng khoán trong suốt khoảng thời gian này”, một nhà đầu tư giấu tên nói với CNBC. “Các nhà chức trách đã khiến chúng tôi tin rằng chúng tôi có thể kiếm tiền từ một thị trường tăng trưởng nhưng thực tế chúng tôi đang rơi xuống vực thẳm khi mất hầu hết số tiền tiết kiệm cả đời”.

Tiền đi vay

Mọi thứ thực sự đã thay đổi khi những nhà quản lý của Trung Quốc giới thiệu và khuyến khích công cụ rủi ro của giao dịch ký quỹ như một phần trong nỗ lực to lớn để mở cửa thị trường và chuyển hướng đầu tư khỏi thị trường bất động sản, nơi mà việc đầu tư có tính đầu cơ đã đến mức bất hợp lý. Gần đây nhất là năm 2007, các cơ quan quản lý chứng khoán Trung Quốc đã cấm sử dụng đòn bẩy – vì một lý do tích cực.

Việc thực hiện giao dịch ký quỹ cho phép người dân thường Trung Quốc có được số tiền đầu tư chứng khoán mà bình thường họ sẽ không thể có, điều này cho phép giao dịch mua bán chứng khoán trên số tiền vay mượn.

Được khích lệ bởi bộ máy tuyên truyền thông mạnh mẽ của Đảng, gần 5 triệu nhà đầu tư cá nhân đã mở các tài khoản ký quỹ tính đến tháng 10/2014, tăng từ dưới 1 triệu tài khoản so với hai năm trước đó. Những tháng gần đây, lượng giao dịch ký quỹ đã liên tục phá kỷ lục.

“Hơn một phần tư giá trị vốn hóa trên thị trường chứng khoán Trung Quốc hiện nay được hỗ trợ thông qua ký quỹ tài chính, và việc này biến một thị trường góp vốn thành một thị trường nợ”, học giả nghiên cứu về Trung Quốc – ông Scott Kennedy của Trung tâm nghiên cứu Chiến Lược và Quốc Tế phi đảng phái (CSIS) nhận xét.

Với một thị phần đáng kể như vậy, bất kỳ một sự bất ổn trong giao dịch ký quỹ cũng sẽ tác động rất lớn đến toàn bộ thị trường. Trong đầu tháng 7, chỉ số Shanghai Composite đã giảm tới 7,7% – mức giảm lớn nhất trong hơn 6 năm qua – sau khi các nhà cầm quyền tạm thời đàn áp ba nhà môi giới lớn kinh doanh trên giao dịch ký quỹ.

Câu trả lời của đảng: Dùng đòn bẩy hơn nữa

Khi thị trường chứng khoán bắt đầu giảm mạnh, lãnh đạo Trung Quốc biến Tập đoàn Tài chính Chứng khoán Trung Quốc (CSF) thành đường ống cho ngân hàng Trung Ương Trung Quốc can thiệp và bơm tiền vào thị trường. CSF được thành lập năm 2010 với sự chấp thuận của Hội đồng nhà nước Trung Quốc, là tổ chức duy nhất cung cấp các khoản vay ký quỹ tài chính phục vụ cho các nhà môi giới bán các chứng khoán ký quỹ.

“Tôi chắc chắn rằng nếu Đảng Cộng sản Trung Quốc thực sự quyết tâm giải cứu thị trường, họ có thể quay ngược lại tình huống trong một đêm”

– Một nhà đầu tư không nêu tên nói với CNBC

Đảng cũng đã thử nhiều biện pháp khác, nhưng có vẻ như không gì có thể ngăn chặn dòng chảy hoảng loạn của các nhà đầu tư đang tháo chạy khỏi chứng khoán. Việc cắt giảm lãi suất và sử dụng quỹ hưu trí của chính phủ để chống đỡ cho thị trường cũng đã được thực hiện.

“Chúng tôi tự tin và có năng lực để đối phó với tất cả các loại rủi ro và thách thức, nhằm thúc đấy kinh tế phát triển một cách bền vững và lành mạnh”, Thủ tướng Lý Khắc Cường nói trong một cuộc họp ở Bắc Kinh, theo cơ quan thông tấn chính thức, tờ Tân Hoa Xã đưa tin.

Cũng cùng thời gian đó, một số nhà đầu tư thông thường đang đặt câu hỏi tại sao các nhà lãnh đạo của họ không làm gì thêm. “Tôi chắc chắn rằng nếu ĐCSTQ thực sự quyết tâm giải cứu thị trường, họ có thể đảo ngược được tình thế trong một đêm”, một nhà đầu tư không nêu tên nói với CNBC.

Ngày 1/7, nhiều chính sách mới đã vội vàng được chính quyền Trung Quốc ban hành. Câu trả lời của họ là: cho phép dùng đòn bẩy nhiều hơn nữa.

Các nhà chức trách cũng rất thoải mái trong yêu cầu các tài sản thế chấp, không còn buộc các nhà đầu tư phải thực hiện việc bổ sung cho các khoản ký quỹ trong vòng hai ngày nếu giá trị tài sản thế chấp giảm xuống dưới 1,3 lần số tiền vay, theo Bloomberg.

Các nhà môi giới cũng có thể gia hạn thời gian 6 tháng cho các hợp đồng ký quỹ, thay vì kêu gọi các khoản vay và thanh lý ngay lập tức. Động thái này cho phép các nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy có nhiều thời gian hơn một chút để mua thêm.

Những người có thể ra khỏi thị trường thì đang thoát ra, và sự điên cuồng tràn vào thị trường chứng khoán toàn cầu hôm 1/7, khi chỉ số công nghiệp Dow Jones giảm tới mức thấp nhất trong 5 tháng trong khi phải ngừng giao dịch trong gần bốn giờ do một sự cố kỹ thuật dường như không liên quan gì. Chỉ số S&P500 giảm 1,7%, và chỉ số Nasdaq giảm 1,8%.

Chỉ số Shanghai Composite giảm 5,9%, mặc dù khoảng 40% chứng khoán Trung Quốc bị đóng băng giao dịch. Chỉ số đã bị giảm 32,1% kể từ giữa tháng Sáu, bằng với giá trị tăng trong một đợt phục hồi lớn từ tháng 4.

Ananda West, Đại Kỷ Nguyên tiếng Anh
Thuần Thanh biên dịch